روز آزمایشگاه و علوم آزمایشگاهی: نیم نگاهی بر زندگی حکیم جرجانی

روز ۳۰ فروردین از سال ۱۳۸۲ با گرامی‌داشت دانشمند فرزانه‌ی ایرانی، سید اسماعیل جرجانی، بنیانگذار و پدر علوم آزمایشگاهی، به عنوان روز آزمایشگاه و علوم آزمایشگاهی تعیین شد تا بهانه‌ای باشد که از زحمات و تلاش‌های مردان و زنان سپیدپوش عرصه‌ی سلامت تقدیر شود.

با توجه به آن‌که روز آزمایشگاه و علوم آزمایشگاهی در کشورمان، مقارن است با میلاد حکیم جرجانی، در این مطلب قصد داریم تا نیم‌نگاهی به زندگی این پزشک نابغه و دانشمند فرزانه داشته باشیم

معرفی سید اسماعیل جرجانی

حکیم سید اسماعیل جرجانی در سال ۴۳۴ قمری در گرگان چشم به جهان گشود. حکیم جرجانی آزمایشگر، پژوهنده، پزشک حاذق و نابغه‌ای است که پزشکی تنها یکی از دانش‌های او بود. وی در فلسفه، ادبیات و عرفان نیز سرآمد دوران خود بود.

تحلیل آثار جرجانی این واقعیت را نشان می‌دهد که وی بر آثار پیشینیان خود تسلط داشته و از ایشان تاثیر پذیرفته است.

حکیم جرجانی در سال ۵۰۴ قمری به خوارزم سفر کرد و پس از ورودش با مشاهده‌ی شرایط مردم خوارزم، متوجه شد که علم پزشکی در آن سرزمین چندان رواج ندارد و اکثر مردم به دلیل استفاده‌ی اشتباه از غذاها و نیز آلودگی محیط شهر، به انواع بیماری‌ها مبتلا هستند. بنابراین تصمیم می‌گیرد تا دانشنامه‌ی ” ذخیره‌ خوارزمشاهی ” را به زبان پارسی بنویسد.

حکیم جرجانی پایه‌گذار مکتب ایرانی در طب سنتی بود و جزو اولین اطبای ایرانی است که کتاب ارزشمند خود، ” ذخیره خوارزمشاهی ” را به زبان فارسی تالیف کرد. این کتاب دایره‌المعارف پزشکی بزرگی به زبان فارسی به شمار می‌رود که در آن مباحث گوناگون پزشکی مورد بررسی قرار گرفته و داروهای مختلفی برای تسکین درد و معالجه‌ی بیماری‌های گوناگون معرفی شده است.

حکیم جرجانی با تالیف این کتاب، علاوه‌بر خلق یک اثر علمی برجسته، مکتب ملی فارسی‌نویسی را نیز بنیان‌گذاری کرد و مهمترین مطالب پزشکی را به‌طور جامع و قابل فهم و برای اولین بار به رشته‌ی تحریر درآورد، به‌طوری که بسیاری از جملات و اصطلاحات حکیم جرجانی بعدها در علوم پزشکی کاربرد وسیعی یافتند.

پدر علوم آزمایشگاهی ایران

از آنجا که حکیم جرجانی قسمت‌های عمده‌ای از کتاب ذخیره‌ خوارزمشاهی خود را به آزمایش نمونه‌های انسانی مانند خون، مدفوع و سایر مایعات بدن اختصاص داده است و بیشتر از دید مشاهدات آزمایشگاهی به تشخیص امراض و بیماری‌ها پرداخته است، ازین‌رو از وی به عنوان پدر علوم آزمایشگاهی ایران یاد کرده و سالروز تولد او را روز آزمایشگاه و علوم آزمایشگاهی نام نهاده‌اند.

حکیم سید اسماعیل جرجانی در کتاب ذخیره خوارزمشاهی خود، از تصاویر متعددی جهت توضیح مسائل پزشکی استفاده کرده است. نمونه‌ای از تصاویر موجود در کتاب مذکور را می‌توانید در زیر مشاهده نمایید.

همچنین می‌توانید به‌منظور مشاهده‌‎ی نسخه‌ی دست‌نویس کتاب ذخیره‌ی خوارزمشاهی، به لینک زیر مراجعه فرمایید:

نسخه‌ی دست‌نویس کتاب ذخیره‌ی خوارزمشاهی